Сыйым

Шаблон:Физикалыкъ уллулукъ Файл:Объем.webm Сыйым — зат толтургъан кенгликни санлы белгилеуюдю. Затны сыйымы формалары эмда сызлы ёлчемлери бла белгиленеди.

ЁС-де сыйымны бирими — куб метрды; андан чыгъарылгъан биримле къураладыла — куб сантиметр, куб дециметр (литр) э. а. к. Тюрлю-тюрлю къраллада суусун эмда къуюлгъан затланы сыйымларын тюрлю-тюрлю биримле бла белгилейдиле — галлон, баррель э. б.

Формулалада сыйымны белгилер ючюн уллу латин хариф V хайырландырылады, ол Шаблон:Lang-la — «сыйым», «толтуруу» деген сёзню къысхартылыууду.

Сыйымны тергеб чыгъарыу

Практикада затны сыйымын Архимедни закону бла тергерге болады: затны суусуннга батдырыб, чыкъгъан суусунну сыйымы ёлчеленнген затны сыйымы болады.

Математикада тергеб чыгъарыу

Шаблон:Main Бош формалы затланы сыйымлары ючюн энчи формулала бардыла. Сёз ючюн, къабыргъалы куб $a$ сыйымы $V=a^3$ формула бла тергеленеди, тюзмюйюш параллелепипедни сыйымы уа — узунлугъун кенглиги бла мийиклигине керелеб чыгъарылады.

Къыйын формалы затны сыйымы, затны талай бош формалы затлагъа бёлюб, хар бирини сыйымын тергеб бир-бирине къошуу бла чыгъарылады. Интеграл тергеуде бютеу затны сыйымын къурагъан затланы бёлюмлери къыйырсыз гитче уллулукъла кибик саналадыла.

Формулаланы джыйымы

Затны шекели	Сыйымны тергеу формуласы	Белгилеуле
Куб	$V=a^3$
Тюзмюйюш параллелепипед	$V=abc$
Призма (B: тамалны майданы)	$V=Bh$
Пирамида (B: тамалны майданы)	$V=\frac{1}{3}Bh$
Параллелепипед	$V=abc\sqrt{K}$ Шаблон:Абзац $\begin{array}{cc}K=1& +2\cos (\alpha )\cos (\beta )\cos (\gamma )\\ & -{\cos }^2(\alpha )-{\cos }^2(\beta )-{\cos }^2(\gamma )\end{array}$
Тетраэдр	$V=\frac{\sqrt{2}}{12}{a}^3$
Тоб	$V=\frac{4}{3}\pi r^3$
Эллипсоид	$V=\frac{4}{3}\pi abc$
Тюз тёгерек цилиндр	$V=\pi r^{2}h$
Конус	$V=\frac{1}{3}\pi r^{2}h$
Айланыуну заты	$V=\pi \cdot \underset{a}{\overset{b}{\int }}f(x{)}^2\mathrm{d}x$

Тыкълыкъны юсю бла

Затны массасы (m) эмда орта тыкълыгъы (ρ) белгили болса, сыйымын бу формула бла тергейдиле: $V=\frac{m}{\rho }$.

Суусунну сыйымыны бирими

• 1 литр = 1 куб дециметр = 1,76 пинта = 0,23 галлон

Эскиден Къарачай бла Малкъарда джюрюген биримле

Буруннгуда Къарачай бла Малкъарда сыйымны ёлчелеу бегитилген система бла болмагъанды, алай а челек (10-12 литр чакълы бир), гыбыт (5 челек чакълы бир), джыккыр (10 челек чакълы бир) кибик ёлчелеу биримле болгъандыла.

Ингилиз биримле

• 1 пинта = 0,568 литр
• 1 кварта (суусуннга) = 2 пинта = 1,136 литр
• 1 галлон = 8 пинта = 4,55 литр
• 1 галлон (амер.) = 3,785 литр
• 1 бушель = 8 галлон = 36,36872 литр
• 1 баррель = 163,65 литр

Антик

• Котила = 0,275 литр

Немец

• Шоппен

Буруннгу чууут

• Эйфа = 24,883 литр
• Гин = 1/6 эйфа = 4,147 литр
• Омер = 1/10 эйфа = 2,4883 литр
• Кав = 1/3 гина = 1,382 литр

Башха биримле

• 1 унция (ингил.) = 2,841Шаблон:E м³
• 1 унция (амер.) = 2,957Шаблон:E м³
• 1 куб дюйм = 1,63871Шаблон:E м³
• 1 куб фут = 2,83168Шаблон:E м³
• 1 куб ярд = 0,76455 м³
• 1 куб астрономиялыкъ бирим =3,348Шаблон:E км³
• 1 куб джарыкълыкъ джыл = 8,466Шаблон:E км³
• 1 куб парсек = 2,938Шаблон:E км³
• 1 куб килопарсек = 1 000 000 000 пк³ = 2,938Шаблон:E км³

Литература

• Шаблон:Книга

• Шаблон:ВТ-ЭСБЕ

Джибериуле

• Шаблон:Cite web