Юлиан орузлама бетни къайнагъына къара

[[Файл:Sovnarkom-Gregorian-Calendar-Decree-izo39.jpg|thumb|«[[1918 джылны 26-чы январындан декрет|Россия республикада кюнбатыш-европа орузламаны киргизюуню юсюнден декрет]]»]]
'''Юлиан орузлама''' — [[Александриячы Созиген|Созигенни]] башчылыгъында [[александрия]]чы [[Астрономия|астрономла]]дан къауум къурагъан [[орузлама]]ды, [[Гай Юлий Цезарь|Юлий Цезарны]] буйругъу бла, [[б.э.д. 45-чи джыл]]ны 1-чи январындан башлаб, хайырландырыугъа киргенди.

Юлиан орузлама эски [[Рим орузлама]]ны орнуна келгенди эм [[эллинчи Мисир]]ни астрономиялы культурасында тамал алгъады. Буруннгу Русда бу орузлама «Клиса тогъай», [[индикт]] эм «[[Уллу индиктион]]» атны джюрютгенди<ref>А. Н. Зелинский. [https://web.archive.org/web/20120105095448/http://www.religare.ru/print9083.htm Конструктивные принципы древнерусского календаря] // Контекст. М., 1978. С. 62—135.</ref>.

Юлиан орузламагъа бусагъатдагъы Эресейде '''эски стиль''' деб къоядыла.

== Юлиан орузламаны къурамы ==

Юлиан орузламагъа кёре джыл 1-чи январда башланнганды, аны себеби ол кюнде [[б.э.д. 153-чю джыл]]дан башлаб [[комицияла]] сайлагъан [[Консул (Буруннгу Рим)|консулла]] ишлерин башлагъандыла. Юлиан орузламада [[джыл]] 365 [[кюн]]ден къуралгъанды эмда 12 [[ай]]гъа бёлюннгенди. Тёрт джылдан бир кере [[артыкълы джыл]] болгъанды, ол джылда бир кюн артыкъ къошулгъанды — [[29-чу февраль]]. Алай бла юлиан джылны орталама узунлугъу 365,25 кюн болгъанды, [[тропик джыл]]дан 11 минутха асламды.

<math>365,25=365+0,25=365+\frac{1}{4}</math>

Юлиан орузламада джылла артыкълы эмда артыкъсыз боладыла. Ыйыкъ, [[баш кюн]]ден башланыб, [[ыйых кюн]] бла бошалады.

== Айла ==

{| class="wikitable"
! № || Ай|| Кюнлени саны
|-
| 1 || [[Январь]] || 31
|-
| 2 || [[Февраль]] || 28 (артыкълы джылда — 29)
|-
| 3 || [[Март]] || 31
|-
| 4 || [[Апрель]] || 30
|-
| 5 || [[Май]] || 31
|-
| 6 || [[Июнь]] || 30
|-
| 7 || [[Июль]] || 31
|-
| 8 || [[Август]] || 31
|-
| 9 || [[Сентябрь]] || 30
|-
| 10 || [[Октябрь]] || 31
|-
| 11 || [[Ноябрь]] || 30
|-
| 12 || [[Декабрь]] || 31
|}

== Григориан орузлама бла алмашдырылыуу ==

Юлиан орузламаны кескинлиги мийик болмагъады: хар 128 джылдан бир артыкъ кюн джыйылгъады. Аны сылтауу бла, сёз ючюн, Христосну туугъан кюню аллында къышхы кюн къайтыу бла тенг болгъанды, алай орузламаны кескин болмагъаны ючюн джазгъа тайгъанлай тургъанды. Эм бек бу кескинсизлик джаз бла къачда эсленнгенди, ол заманда [[сутка]]ны узунлугъуну тюрлениую бек къызыу болгъанды. Кёб клисаланы къурулушчула джазда кюн бла кече тенглик заманда кюн таякъла белгили бир джерге тиерча ишлегендиле, сёз ючюн, [[Рим]]деги [[Сыйлы Пётрну собору]]нда — мозаикагъа. Астрономла къой, дин башчыла да [[Пасха]]ны алгъыннгы джерине тюшмегенине ангылагъандыла. Бу проблеманы кёб сюзгенден сора католик къраллада папа [[XIII Григорий]]ни буйругъу бла юлиан орузлама андан кескин орузламагъа ауушдурулгъанды. [[Протестантизм|Протестант]] къралла юлиан орузламадан григориан орузламагъан терк кёчмегендиле, [[XVII ёмюр|XVII]]—[[XVIII ёмюр]]лени ичинде кёчгендиле; ахыр кёчгенле [[Уллу Британия]] ([[1752 джыл]]) бла [[Швеция]] болгъанды.

[[Россия]]да григориан орузлама [[1918 джылны 26-чы январындан декрет|Совнаркомну декрети]] бла 26-чы январь 1918 джыл киргизилгендиа<ref>[http://grigam.narod.ru/kalend/kalen19.htm История календаря в России и в СССР]</ref>. [[Греция]]да — [[1923 джыл]]да. [[Григориан орузлама]]гъа ''джангы стиль'' деучендиле.

== Дагъыда къарагъыз ==

* [[Григориан орузлама]]
* [[Орузлама]]

== Белгиле ==

{{белгиле}}


[[Категория:Орузлама]]